das sogenannte fragment hygins. - rhm.uni-koeln.de · i)as sogenannte f'raglrient hygine. 890...

6
Das sogenannte Fragment Hygins. Der Dresdensis Da 183 s. IX-X giebt auf fol. 32 das schon mehrfach veröffentlichte Stück, welches mit den Worten 'Duo sunt extremi mundi' beginnt nnd von dem letzten Herausgeber (L. W. Hasper, Hyginus Philosophus, Lips. 1861 S. 9) dem Hygin zugesoluieben wurde. Unsere Handschrift bietet aber fol. 9ßa-99a noch eine zweite Abschrift des Stückes unter dem Titel< Excerptio de ash'ologia) 1, welcher der andern fehlt. Beide Abschriften zeigen vielfache Versohiedenheiten und ent- stammen daher doppelter Ueberlieferung. Sehr eng an den Wort- laut der Dresdenses schlies8t sich der Text im Codex von Mont- pellier H. 334 saec. X 2 an, welohen Hasper in seiner _t\.ul1gabe irriger Weise der UeberIieferung im Parisin. 7400 A sae,o. XIV naohgesetzt bat und der die Uebersohrift <Excerptum de astro- logia' bietet. Die Ueberschrift fehlt in den von Kiehl (Mnemo- syne II 88-93. Leid. 1853) oollationirten Leidenses 84: und 92 oat. prioris. Den ausfiihrlichsten Titel bietet Excerptum de astrologia Arati eine weitere alte Handsohrift, der Cod. Phil- lipp. BeroHn. 1832 saeo. IX-X fol. Sla. AusEler dem Parisinus entfernt sich auch der Fribergensis (hl'sg. von WeHer, Altes aus aUen Theilen der GesolJicllte VIII 232; Ohemn. 1764) sehr weit vom ursprUnglichen Texte. Da mm die Frage nach der Zuge- hörigkeit des Stüokes nur duroh eine auf der aIten Ueberlieferung beruhende Ausgabe gelöst werden Imim und gerade die ältesten Handschriften noch unvergliohen sind, so biete icb hier einen neuen Abdruck des Stückes, dessen Text sioh wesentlicll auf meine Collation deI' Dresdenses und des Berolinensis stützt. Heran- gezogen wurden die Variae lectiones der Ausgabe von Kiebl nach den Leidenses um] des Codex von Montpellier nach den (wohl unvollständigen) Angaben von Hasper. Dagegen l\Onnten Parisinus und Fribergensis fast ausser Aoht gelassen werden. 1 So auch im Sangallensis 250 saec. XI. 2 YgJ. Bursian, Münohner Sitz.-Ber. 1876 I 3. Rhein. Mus. r. l'hilol. N. F. LUI. 26

Upload: phungcong

Post on 24-Aug-2019

214 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Das sogenannte Fragment Hygins. - rhm.uni-koeln.de · I)as sogenannte F'raglrient Hygine. 890 CQronae tangit confinia. Ipsa autem corona post tergum Rerculis aita capiti serpentis

Das sogenannte Fragment Hygins.

Der Dresdensis Da 183 s. IX-X giebt auf fol. 32 dasschon mehrfach veröffentlichte Stück, welches mit den Worten'Duo sunt extremi vertiCt~s mundi' beginnt nnd von dem letztenHerausgeber (L. W. Hasper, Hyginus Philosophus, Lips. 1861S. 9) dem Hygin zugesoluieben wurde. Unsere Handschrift bietetaber fol. 9ßa-99a noch eine zweite Abschrift des Stückes unterdem Titel< Excerptio de ash'ologia) 1, welcher der andern fehlt.Beide Abschriften zeigen vielfache Versohiedenheiten und ent­stammen daher doppelter Ueberlieferung. Sehr eng an den Wort­laut der Dresdenses schlies8t sich der Text im Codex von Mont­pellier H. 334 saec. X 2 an, welohen Hasper in seiner _t\.ul1gabeirriger Weise der UeberIieferung im Parisin. 7400 A sae,o. XIVnaohgesetzt bat und der die Uebersohrift <Excerptum de astro­logia' bietet. Die Ueberschrift fehlt in den von Kiehl (Mnemo­syne II 88-93. Leid. 1853) oollationirten Leidenses 84: und 92oat. prioris. Den ausfiihrlichsten Titel bietet Excerptum deastrologia Arati eine weitere alte Handsohrift, der Cod. Phil­lipp. BeroHn. 1832 saeo. IX-X fol. Sla. AusEler dem Parisinusentfernt sich auch der Fribergensis (hl'sg. von WeHer, Altes ausaUen Theilen der GesolJicllte VIII 232; Ohemn. 1764) sehr weitvom ursprUnglichen Texte. Da mm die Frage nach der Zuge­hörigkeit des Stüokes nur duroh eine auf der aIten Ueberlieferungberuhende Ausgabe gelöst werden Imim und gerade die ältestenHandschriften noch unvergliohen sind, so biete icb hier einenneuen Abdruck des Stückes, dessen Text sioh wesentlicll aufmeine Collation deI' Dresdenses und des Berolinensis stützt. Heran­gezogen wurden die Variae lectiones der Ausgabe vonKiebl nach den Leidenses um] des Codex von Montpellier nachden (wohl unvollständigen) Angaben von Hasper. Dagegen l\OnntenParisinus und Fribergensis fast ausser Aoht gelassen werden.

1 So auch im Sangallensis 250 saec. XI.2 YgJ. Bursian, Münohner Sitz.-Ber. 1876 I 3.

Rhein. Mus. r. l'hilol. N. F. LUI. 26

Page 2: Das sogenannte Fragment Hygins. - rhm.uni-koeln.de · I)as sogenannte F'raglrient Hygine. 890 CQronae tangit confinia. Ipsa autem corona post tergum Rerculis aita capiti serpentis

394 :Manitiul'l

B = Berolin. Phillipp. 1832 (Bm, gleiohzeitige Correotorhand.)Da = Dresd. Dc lEla fol. 32 (Dam Band des Correctors).DIJ = Dresd. Dc 183 fol. 9811. (DlJm Band des Correctors).L = I,eidens. 84 catat pr.M = Montispessut B 334.V . Leidens. 92 cata1. pr.F = Fribergensis.P = Parisinus 7400 A.

Excerptum d e lutro logi& [Arati].

Duo Bunt extremi vertices mundi quos appellant polos, sep­tentrionis et &ustri quorum alter a nobis semper videtur, alternumquam. In 60 qui a nobil! oernitur, iria sunt signa eonatituta,

11 duo scHicet areturi et serpens cireum atque inter illos in moremfluminia mean!!. Beliee areturuB maior, CynoBura minor &ppel­latur. Quae diversmu quidem aspi eiunt, nam doraa eorumsibimet mutuo avertuutm' &versis hl10 atque illue pedibus. Ser­peus Vero eauda eingit Helicen, eetero circuitu Cynosuram, it&

10 tamen ut eaadem medius intel'labens separet. Cuius eaput addextrum pedem eins qui in genieulo stat videtur_ extensum. I11evero qui in genieulo stat quem Bereulem dieunt, dextro pedecaput premit serpentis capite ad auatrnm converso, humeris suis

1 Exeerptum de astrologia. Arati B, Exoerptum de astrologia M,Exoerptio da astrologia Db 8a/ngaU. 250. 2 septemtrionis LV. 3semper a nobis L V1i~ alter numquam om. V. 4 nUnquam B. eer­niturJ uidetur VP. I} arcti KiehZ ut infra. sed postlJ'l'wrum scriptoribussaeculorum iUa 'iJOJl aeque atque at'ctus audit. inter illoa DabBM, interiIlas inter iUa more P. 6 means] post rasura (ere X litterarumB. arcturös DlJm. minor cynosura (cinosura VI LV. cynosiras Da,cynosuras, eynosyra Dbm. apl/lipallatur, pell in ras. scr. Bm. 7 quaDa, qui B. diversum] Beliee Cinosura, (He Cinosura in ras.) in 'tIlarg.scr. Bm. dorao Da, dorso, dorsa. corr. Bill. earum, eorum Dblll. 8abuertuntur Db, obuertuntur MLVP. 9 veroJ quippe VP. helieemDaMVFP; sequit!~r l'GSUra (ere octo litterarum B. cetero vero Da.oynosiram Da, cinosuram (ita V), cinosyram Dbm. ita] in ma1'g. Ser­pens B. 10 eosdem B. medius easdem VP. interlabens lIlarg. adscr.Dbm, om. Da. saparet, separet Bm. 11 genuolo Dab. 12 genucloDab. erenlem Db, post rasura sex litterarul/J B. 13 premit caput Da.serpentes, serpentis Dbm. capite - p. 15, 2 serpentis in marg. sup.ser. B. converso om. M. et humeris L VP.

Page 3: Das sogenannte Fragment Hygins. - rhm.uni-koeln.de · I)as sogenannte F'raglrient Hygine. 890 CQronae tangit confinia. Ipsa autem corona post tergum Rerculis aita capiti serpentis

I)as sogenannte F'raglrient Hygine. 890

CQronae tangit confinia. Ipsa autem corona post tergum Rerculisaita capiti serpentis quem serpentarius tenet adpropiuquat. Ser~

pentarius vero qui a Graecis ophiuchull vocatur sub BercuIe po­situs ad austrum versis pedibus scorpionem calcat serpente prae~

cinctua quem utraque manu tenet; qui plurima longitudine pro- fj

tentus usque ad coronam extenditur. Juxta huius serpentisflexuoaa volumina nullo aHo interveniente signo Bootes post tergumaroturi maioris videtur pedibua ad virginem versis; nam virgoBub pedibus Bootis est constituta. Contra guttnr vero et pedesanteriorea nrsae maioria in commiaaura zodiaci atque lactei circu- 10

lorum gemini sunt locati habentes a laevo latere agitatoremcum haednlis dnobus. Qui contra caput BeUcia capite versopede dextro sinistrum tauri cornu tangere videtnr. Juxta geminoaqua zodiacua aItissime erigitur cont,ra ventrem ursae maioriscancer situs ost habens in dorso asollos albicante inter eos nube- 16

cula quae praes6pium appellatur. At contra pedes eiusdem ursaeposteriores inter eanerum 6t virginem leo dieitur cODstitutUB,Booten habens iuxta se. Sub pedibus vero agitatolis tauru8

1 coron~ 13, corone Dab V. tingit Da. postergum Db. 2 ca.­piti//, s eras. B. serpeutis] in fll(l1·g. Corona. 13. appropiuquat ML VPF.Serpr.ntarius] in marg. Serpentariua 13. 8 quill gracis, a ems. Da.quia greci aophyuchus, reete tUstin.'Il. 13m; post rasura duarum littet'arum.greds Db V. Qphiuous Dab. vocaturJ post ras. decem littllt'arum B.

6

4 oonversis L VP. pcinctus Db. precintus 13, punotus Da. 6 utraque]aq: in ras. ser. Bn~. teuet] in n~afg. Scorpius supt'lJ, rasuram B. QuiDa. 7 6exuo///lla B. ~ljQ Db. 8 areti Kichl; a1'otu1'i] post bootescras. B. maioria] in marg. Bootes B. 9 est] et B. uero guttur Da.Contra] in marg. Virgo B. gutur (sie I)] ~il marg. 10 urs~ 13; ursi,

surs~ Dbmj urse V (sie et postea), ursi Da. tIn, I eras. Da. commisura

t13. in eommissura circulorum B. fl9.que 13m. circulorum) in marg.Gemini B. 11 s//l//, uut ut vid. ems. 13. conlooati Da. 10cati] postn~sura aeto litterarum B. aleuola terre, a leuo lat6re 13m. leuo Dab V.agirorem V (Ua et infra); agitatorem, rem in ,·a8. ser. 13m, 12hedulillDb V, edulill Da13. contra] in 'marg. Auriga 13. caput) post rasuraSei» ZittC1'arum 13. elicis Db. capite om. MV. 14 qua, quo Dbm; quiVi contra P, I/ontra, C eras. D€~.urs~ Dab13. miooris P. 15 abensDb. asello V. eos] !Jost rasura decem litteran!tn, in marg. Cancer B.nebuoula Da, nubicula V. 16 que Db. fisepium Dab13. At] acl! Da,atque P. pedem Da. urs~ Dab13. 17 posterioris Da V. 18 bootenDa13LV, bootem Db. habens/l//, Leo C1·as., in tna,·g. Leo 13. Sup

1;&

pedib118 Da. agitoris V (sie et post(J(~), agitoris B.

Page 4: Das sogenannte Fragment Hygins. - rhm.uni-koeln.de · I)as sogenannte F'raglrient Hygine. 890 CQronae tangit confinia. Ipsa autem corona post tergum Rerculis aita capiti serpentis

396 Ma.nitil1S

iacet uno pede protento ad Orionem qui sub iIlo est constitutu,li.Cepheus inter lyram et Cassiepiam medius expansis braohiispedibus ad terga minoris ursae porrectis. Cassiepia contra vo­lumen maximum septentrionalis serpentis inter agitatol'em Perseum

5 Andromedam Cepheumque oonsistit. In lacteo circulo interpisoes , Cassiepiam atque arietem Andromeda est 100ata oumtriaugulo quem post tergum ballere dioitur, caput versum habensad alvum equi; qni equus supra est positus. Aries in commis­sura zodiaoi atque aequinootialill oirouli sub triangulo situs ast

10 habens sub S6 cetum ad australem padem. At proximum cisignum pisoes duo quorum alter in aquilonem ereotus alter inaustrum pronus oaudis tamen vinoulo quodam oonexis oolligatiBunt; aquiloniuB ad Andromeda.m extenditur, austrinus ad aquarium.Juxta pedes autem Andromedae a latere Cassiepiae Perseus

15 ostenditur Gorgonis caput manu sinistra tenens. Cuius sub fe­more sinistro iuxta caudam tauri Pliadea videntllr constitutae.Lyra. vero inter laevum orus HereuHs et inter oignum posita est.Bad oignus expansis aHs volanti similis ad dextram Cephei ma-

1 orionem] orientem V; tJost rasura sex littet'at'um, in »larg.Taurull B. conlltitull Da. 2 Jirum Da, libram P. calliephiam Dah,caslliopeam L (sie et postea), cassiopiam P. mediis, medius Dbm. 3podibusl in tllal'g. Cepheull B. tergal terram V. urs~ Dob. porrectusDa. easiepbia Db, casiepia Da. 4 septemtrionalis LV; in rn arg.Cassiepia B. 5 et cepheum ost looata L VP. oireumsistit Da. laeteo

euero cireulo M. 6 oasiephiam Dab. aritem Brn. est conlocata Da,

_ t

consistit L VP. 7 cö~triangulo Bm. postergum Bm, in marg. Andro­meda. Triangulus. 8 ~equus D/). sllpra] sub Da. Aries] in tnal·g.EqllUS. Aries B. coriiissurä Da, commissura1!1 Db. 9 atque/ll//// B.~quinoctialis B, equinoetialis DaV. cireulorum LV. 10 hAbens B.coetum DaB, eaetum Db; ooetum, itl marg. Pisees B. ad in at eOff.

Db. proximv ci B, v ci seI'. m. 11 ei huius sigol Dab,signl in signum(lot·r. Db; signum om. P. 12 uinoulo] eircllio LV. oonllexls PLM(?).

1ooligatl B, conligati Da. 13 aquilollls V. extellditur] ad. marg. Per-seus B. austrinus quidem P. 14 autem pedes L VP. andromed~DbB,

ostenandiomede DaV. cassiepi~ B, cassiepia V, casiephie Dob. 15 osten-dltur, osten in nI8., post osten supt·asci·. B. sub cuius Da. 16 pleiades

rB (in marg. Lyra. Cygnus) LMP. eonstitut~ Vb, eontitutft Bm, oon-stitute Da V. 17 Hf/m, b e'l'as. Da, lira V. leuum B V. inter om.L VP. cygnum L. 1S sad ct V. eygnus L. uolantill, e eras. B,uolitanti LV. dexteram DaB. manlllU Cephel DaL VMP.

Page 5: Das sogenannte Fragment Hygins. - rhm.uni-koeln.de · I)as sogenannte F'raglrient Hygine. 890 CQronae tangit confinia. Ipsa autem corona post tergum Rerculis aita capiti serpentis

Das sogenannte Fragment Hygins.> 897

num dextram alam, sinilltram ad pedeB equi porrigit. Inter piscellet equum caudamqlle caprieorni aquarius eilt eollocatus aquammna tundens, quae effuBio ad magnum piscem usque deeurnt.In parte autem IHlmillima zodiaoi iuxta Illlgittarium atque aquilameapneornus in eommissura hiemalis circuli ae signiferi situs est lS

habens post se sagittarium in eommissura eireulorum zodiaei atquelactei sub delphine constitutum. Est et sagitta quaedam solasub eigno iuxt.a aquilam iaeens. Supra capricorni vero caputdelpbinus est positus post caudam serpentis, qui aserpentariotenetn!'. Sub ipso antem serpentario ecorpionem dicunt esse 10- 10

catum ita ut pedibus serpentarii tangatur et habere sub se adaustralem plagam centam'um besi.iam manu quasi ad aram feren­tem. Haee ara a quibusdam sacral'ium vocatur et est oontrasummitatem caudae soorpionie ad austrum poeita. Braehia veTOlloorpionis locum obtineut quem 'libram dicunt eo quod in eo sol 15

aequinootium {aciat autumnale. Hydra quoque iacet in cirouloaequinootiali'nimia longitudine protenta capite cancro, meilietateleoni, cauda virgini subieota, oorvum atque llrna.m in doreo

1 dexteram LV. equi pedes Dab (l,tequi Db). porrigit, in marg.1

Aquarius B. 2 ct equum in t·as. B. aequum Db. oO]flooatus Bm. 3qu~ Da, que (in marg. Capricornus B) BV. usque Dm. L VP. 4

11

hmillil/ma (prius uma) B. iuxta/II B. sagitarium B, sagittarium insagittam corr. Db. atque - 6 sagittarium om. V. I) eommisl1ra B.hiemalis in ras. B, hyemalis MP. signiferi] sinistri P. est om. B. 6habens in ras. B, in rna1·g. Sagittarius, habet LV. post in ras. B.

tu'lactei eireulorum LVP, circulorum om. M. 7 delfino DaB. oonstitum

tBrn, in marg. Sagitta. Aquila, constitum Da. Est om. P. sagita B.qu~am B, quedam DabV. 8 subll B. cygno LV. Supra} sub Da.

rcapriconi B; hinc incipit in B manus litteras paulo minores redilens.9 delphynus B, in lllarg. Delphinus Scorpius. delfinus DaPM. quea V. 10 dicunt in marg. Centaurus B. 11 sub] supra Da. 12 austra//­lem B. manum quasi flab, quasi manu LV, quasi ad aram manuln

l\

PM; quasi in mat·g. Ara B. 13 ara quibusdam Ern. 14 sumitatem B.oaud~ DabE. scorpii VP. Braohia. it~ marg. Hydra B. 15 soorpii VP.optinent DbV. eo quod in eo sol BDa V, co quod sol in eo (eras. ea;ea) Db, quod in co sol Li in eil. sol. MP. 16 equinoctium DaEV.

tiautumpnale V. ydra Dab, hidra VP. 17 equinootiali Da, ~uinoeiali

Bm. nimia longitudine] in longitudinem L, in longitudine V. 18eoruum i'll marg. Coruus. Vrna. Orion. Lepus B.

Page 6: Das sogenannte Fragment Hygins. - rhm.uni-koeln.de · I)as sogenannte F'raglrient Hygine. 890 CQronae tangit confinia. Ipsa autem corona post tergum Rerculis aita capiti serpentis

398 .Maniti us Das sogenannte Fragment Hygine.

gestaDe. At sub peetore tauri Orlon gladiö aooinotas conspioiturlepori qui sub pedibus eius est superpositus. Babet enim postvestigia sua (lauem qnem Sirium quemque oanioulam appellantoollooatum oancri signo subieetum. Ante quem sub geminis anti-

5 oanem cogndsoere potes; post oaudam vero Sirii ad austrum navisquam Argo dicnnt videtur eifllIgere. At sub pede sinistro.Orionisfluvius quem Heridanum vooaut flexuoso eursu pe:rlabitur usquead eetum. Cetas autem subiaoet arieti ao pisoibus longissimotraotu porreetus. Post cuius caudam longo quidem intervallo sub

10 aquario et caprioorno in austrum proieotus piseie magnus eon­spioitur. Ultimum eorum quae videri possunt signorum eifusionemurnae aquarii quae ad ipsum usque deeurrit aooipiens . • •.

1 gestans e.'V gehtans corr. Da. 2 eum lepore qui sub pedibuseiUB est suppositus M, lepori auperpoaitus qui sub pedibus eius con·stituitur P. eius pedibull LV. eius in marg. Syrius B. enim1 au·tem LV. 3 syrium B. quellJ P. 4 collocatam Da, om. L VP. eaneri

(l

in -ras. B. signo, 0 in ,·as. B. subietll Bm, in mGl'g. Antieanis (eanisin ras., i em e corr.) Argo. anteoanem DaL. sub geminis cognoscereLV. I) potest Da. siria C01·l'. if~ sirii B, soorpii Da. 6 argo ditdict, in marg. Beridanull B. uideretur V. effugere V, refulgere Dab.

bIlupooesinistro Bm. 7 eridanum L, herridiacum V. flexuo V. usqne inmarg. Ooetus B. 8 eaetum Db, coetum BF. caetus Db, eoetus DaB.subieotull Da. a4 Db. 9 uius Da, eius PM. longo quidem] longissimo

<)

Dtib. quidem in mm·g. PISCIS MAGN B. 10 in] inter Da. pro-ieetus] supra vers. nonns sm'. Dbm, prorectull V, porrectus L. pissisB. 11 eorumque B. quae] que V. uideri, ri in ras. B. possint Dah,potest F. 12 urn~ DbB, urne Da. qUB' E, qlli LV. aceipiens, ensin ras. B; aspieiens P.

Dresden. M. Mll.nitiull.