![Page 1: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/1.jpg)
Prof.EmanuelChrist,MD,PhDLeiterInterdisziplinäreEndokrinologieEndokrinologie,DiabetologieundMetabolismus
NEUROENDOKRINETUMOREN(NET)NEUROENDOKRINENEOPLASIE(NEN)
![Page 2: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/2.jpg)
¨ KHK(RF;BD,ehemaligerNicoHnabusus,30py,Dyslipidämie,Glukose-Intoleranz).
¨ ProgressiveDyspnoeundDiarrhoe(1-2Mt)¨ Asthmaseit3-4Jahren¨ DesaturaHonwährendErgometrie¨ Echo:V.a.TIundPS;Leberläsionen
Fall1:68-j.Pa<ent,ehem.Mechaniker
![Page 3: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/3.jpg)
Verdachtsdiagnose
EdiVoteStart EdiVoteStop
030 000
Standard
1. MetastasierendesKarzinomunddegeneraHveHerzklappenerkrankung
2. MetastasierendesParagangliommitkardialerBeteiligung
3. MetastasierendesmedulläresSchilddrüsen-Karzinom(NET)mitHerzbeteiligung
4. IlealerNETmitRechtsherzbeteiligung
25%
25%
25%
25%
![Page 4: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/4.jpg)
Abklärung(CT-Scan)
...undLeber-Läsionen(DDMetastasen)
Flush(gezielteAnamnese)
![Page 5: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/5.jpg)
FLUSH
![Page 6: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/6.jpg)
Abklärung(CT-Scan)
...undLeber-Läsionen(DDMetastasen)
Flush(gezielteAnamnese)
Indol-Essigsäurex5;ChromograninAx10
![Page 7: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/7.jpg)
Karzinoid-Syndrom-PathophysiologieTryptophanSerotoninBradykininTachykinineTGF-ß...
VasodilataHon Flush(55–70%)
MoHlitätSekreHon Diarrhoe
(90%)
BronchokonstrikHon Asthma(15%)
Kollagensynthese FibroseMesenteriumEndokard
![Page 8: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/8.jpg)
AbklärungbeiCarcinoid-SyndromLabor–24hUrin
FalschhoheWerte:Avocados,Grapefruit,Kiwis,Bananen,Zwetschgen,Tomaten,Walnüsse...Caffeine,NicoHnePanadol,Kumarine,PhenobarbitalFalsch<efeWerteAlkohol,Levo-DOPA,MAO-Inhibitoren,Methyl-DOPA,Aspirin
![Page 9: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/9.jpg)
NETundChromograninA
Taupenot,Letal.NEJM2003
• Forma<onvonGranula• Hormon-undNeurotransmiber
System• ProteolysevonPro-Hormonen• MarkerfürNET
CAVE:FalschhoheWerte- Nieren-Insuffizienz- PPINichtdiagnosHsch,nurfürKrankheitsverlaufalsMarkergeeignet
![Page 10: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/10.jpg)
Standard
25%
25%
25%
25%
1. GanzkörperMRI
2. FDG-PET
3. KnochenszinHgraphie
4. 68Ga-DOTATOC-PET/CToderOctreoscan©
Abklärung-Staging
030 000
EdiVoteStart EdiVoteStop
![Page 11: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/11.jpg)
GemeinsamkeitderNET-Tumoren
ReubiJCetal.JNuclMed2005
![Page 12: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/12.jpg)
111In-Octreotid-SPECT/CT 68Ga-Octreotid-PET/CT
AbklärungvonNETBedeutungofSST2Rezeptoren
NeuroendokrineTumorzelle
![Page 13: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/13.jpg)
FusionierteBildgebung(68Ga-Octreo<d-PET)
![Page 14: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/14.jpg)
Diagnose(68-j.PaHent,ehem.Mechaniker)• MetastasierenderfunkHonellerilealerNET• HedingerSyndrome
...undLeber-Läsionen(DDMetastasen)
• Indol-Essigsäurex5;ChromograninAx10
Histologie(Leber-Bx):NET,MitoHcindex<2%(G1):T4,N1,M1
![Page 15: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/15.jpg)
GradingundPrognose(SWISSNet)G1
G2
G3
![Page 16: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/16.jpg)
AnatomischeKlassifika<onNET
«Foregut»:Pankreas,Magen,DuodenumThymus,Lungen
«Midgut»:Jejunum,Ileum,Appendix,RColon
«Hindgut»:LColon,Rectum
![Page 17: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/17.jpg)
Epidemiologie
JulieHalletetal.2014
Ca.25%sezernierendCa.30-50%mitMetabeiDx
<2016:20-30/Mio/J2016:40-60/Mio/J
![Page 18: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/18.jpg)
Epidemiologie - SWISSNet: 30-40/Mio/Jahr
SWISSNet;Unpublisheddata
![Page 19: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/19.jpg)
„CarcinoidHeartSyndrome“(C.Hedinger)
• In<25%derFällebeisezernierendenNET(meistileal)
• VerschiedenschwereAusprägung
• BNPguteScreening-Methode
![Page 20: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/20.jpg)
PrognoseHedingerSyndrom
Mölleretal.Circ2005
Unabhängig-DauerderErkrankung-NichtchirurgischeTherapie-ModalitätenAbhängig- Alter- SekreHonsausmass- RVDilataHon,NYHA- Klappenchirurgie
![Page 21: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/21.jpg)
• TherapeuHscheOpHonen
![Page 22: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/22.jpg)
Standard
25%
25%
25%
25%
1. MaximalemedikamentösePalliaHon
2. TargetedTherapiemitSuniHnib(TKI)
3. Fallsmöglich:Herzklappenersatz,gefolgtvoneinerSST2- RezeptorTherapie(kaltoderheiss)
4. KonvenHonelleChemotherapie(AlkylierendeSubstanzen)
THERAPIE
030 000
EdiVoteStart EdiVoteStop
![Page 23: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/23.jpg)
SST-Analoga (kalt)
TherapievonNETBedeutungofSST2Rezeptoren
NeuroendokrineTumorzelle
177Lu-Octreotid
Pep<de-Receptor-Radionuclide-Therapy=PRRToder«177Lu-DOTA-(t)-OC»
![Page 24: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/24.jpg)
Therapie
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Herzklapp
enersatz
Histologie:NETT4,N1,M1;G1(3%)
PRRT
TAE
SSTAnalogues
Follow-up:Klinisch,MRIca.6Mt,Indol-Essigsäure,ChA
Everolimus
Dün
ndarmbypass
Herzklapp
enersatz
PRRT
TAE
SSTAnalogues
Dün
ndarmbypass
![Page 25: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/25.jpg)
Fall2:43-j.Ingenieur
¨ 7-8“Colonirritabile”ohnepermanentenDurchfall,ohneHypoglykämie,ohneHautveränderungen,ohneDiabetes
¨ Panendoskpiex2oB.¨ Bildgebung
¤ CT:pankreaHscheRaumforderung,Leber-Meta(re)¤ EUSmitFNA:NET(G?)
![Page 26: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/26.jpg)
SST2RezImagingposiHv(Octreoscan©)
DG:MetastasierenderpNET(G?)(PankreasKopf),nichtsezernierend,SST2-RposiHv
![Page 27: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/27.jpg)
Therapie–43j.Ingenieur
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Ausged
ehnte
Chiru
rgie
Histologie:pNETpT3,N1,M1;G2(3%)R1
MetaLeberPRRT
MetaLeberSIRT
SSTAnalogues
Follow-up:Klinisch,MRIca.6Mt.;1xOctreoscan;Lebe
rTx?
![Page 28: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/28.jpg)
Zusammenfassung(1)• NET=meistdifferenzierte(G1-G2)neuroendokrineTumoren,sezernierend(ca.
25%)undnichtsezernierend(ca.75%)• Meistlangsamprogredient(«explodiertnicht»),40-50%Metastasenbei
Diagnose• BedeutungderSST2-RfürAbklärungundTherapie(kalt,heiss)• Therapie-Ziel:StabilisierungderKrankheit,vieleModalitäten.Heilung:
Chirurgie
Pankr.NETIleal.NET
![Page 29: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/29.jpg)
Zusammenfassung(2)–Therapie-NET
Chirurgie Lokal-ablaHv
MediSST-AnalogaEverolimus,SuniHnib
(TMZ,STZ+Doxo)
PRRTLuteHum(Yurium)
• Wann?(welcheSequenz)• WelcheMethodeistbesserineinergegebenenSituaHon?
![Page 30: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/30.jpg)
Pathologe/in
Gastroenterologe/in Chirurgie/in
Onkologe/in
Endokrinologe/in
Nuklear Mediziner/in
VielenDankNET-ZentrumUSB
![Page 31: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/31.jpg)
LITERATUR–GUIDELINES2016(EuropeanNeuroendocrineTumorSociety:ENETS)¨ ENETSConsensusGuidelinesUpdateforNeuroendocrineNeoplasmsoftheJejunumandIleum.B.Niederle,U.-
F.PapeF.Costa,D.Gross,F.KelesHmur,U.Knigge,K.Öberg,M.Pavel,A.Perren,C.Toumpanakis,J.O’Connor,D.O’Toole,E.Krenning.N.Reed,R.Kianmanesh,allotherViennaConsensusConferenceparHcipants;Neuroendocrinology2016;103:125–138;DOI:10.1159/000443170
¨ ENETSConsensusGuidelinesUpdatefortheManagementofDistantMetasta<cDiseaseofIntes<nal,Pancrea<c,BronchialNeuroendocrineNeoplasms(NEN)andNENofUnknownPrimarySite.M.Pavel,D.O’Toole,F.Costa,J.Capdevila,D.Gross,R.Kianmanesh,E.Krenning,U.Knigge,R.Salazar,U.-F.Pape,K.Öberg,allotherViennaConsensusConferenceparHcipants;Neuroendocrinology2016;103:172–185DOI:10.1159/000443167
¨ Consensusguidelinesupdateforthemanagementoffunc<onalpancrea<c(p)-NETs(F-p-NETs)andnon-func<onalp-NETs(NF-p-NETs).MFalconia,BEriksson,GKaltsas,DKBartsch,JCapdevila,MCaplin,BKos-Kudla,DKwekkeboom,GRindi,GKlöppel,NReed,RKianmanesh,RTJensen,andallotherViennaConsensusConferenceparHcipants.Neuroendocrinology.2016;103(2):153–171.DOI:10.1159/000443171.
¨ ENETSConsensusGuidelinesUpdateforGastroduodenalNeuroendocrineNeoplasms.G.DelleFaveaD.O’Toole,A.Sundin,B.Taal,P.Ferolla,J.K.Ramage.D.Ferone,T.Ito,W.Weber,Z.Zheng-Pei,W.W.DeHerder,A.Pascher.P.RuszniewskiallotherViennaConsensusConferenceparHcipants.Neuroendocrinology2016;103:119–124.DOI:10.1159/000443168
¨ Phase3Trialof177Lu-DotatateforMidgutNeuroendocrineTumors.J.Strosberg,G.El‑Haddad,E.Wolin,A.Hendifar,J.Yao,B.Chasen,E.Miura,P.L.Kunz,M.H.Kulke,H.Jacene,D.Bushnell,T.M.O’Dorisio,R.P.Baum,H.R.Kulkarni,M.Caplin,R.Lebtahi,T.Hobday,E.Delpassand,E.VanCutsem,A.Benson,R.Srirajaskanthan,M.Pavel,J.Mora,J.Berlin,E.Grande,N.Reed,E.Seregni,K.Öberg,M.LoperaSierra,P.Santoro,T.Thevenet,J.L.Erion,P.Ruszniewski,D.Kwekkeboom,andE.Krenning,fortheNETTER-1TrialInvesHgators*NEnglJMed2017;376:125-35.DOI:10.1056/NEJMoa1607427
![Page 32: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/32.jpg)
Diagnos<scherAlgorhythmusilealerNET(Pa<entenbeispiel1)
NiederleM.etal.2016
![Page 33: NEUROENDOKRINE TUMOREN (NET) NEUROENDOKRINE … · Prof. Emanuel Christ, MD, PhD Leiter Interdisziplinäre Endokrinologie Endokrinologie, Diabetologie und Metabolismus NEUROENDOKRINE](https://reader030.vdokument.com/reader030/viewer/2022040706/5e05612555499078fe616a6b/html5/thumbnails/33.jpg)
Therapeu<scherAlgorhythmusGuidelinesENETS-metastasierendeNET(ilealundpankrea<scherNET).Pa<entenbeispiel1und2.
PavelM.etal.2016