2

INHOUDDe 5 oceanen 3 EUROPA 4

Theems 6Elbe 8Wolga, Dnjepr 10Noordse landen 12Rijn 14Donau 16Schelde, Maas 18Seine, Loire 20Po, Tiber 22Taag 24

NOORD-AMERIKA 26 Yukon 28 Hudson 30

Missouri, Mississippi 32Colorado 34

ZUID-AMERIKA 36Amazone 38Paraná, Uruguay 40

AZIË 42Tigris, Eufraat 44

Lena 46Indus 48Ganges 50Gele Rivier, Jangtsekiang 52Mekong 54

AFRIKA 56Nijl 58Niger 60Kongo 62

OCEANIË 64Fly 66Murray, Darling 68Waikato 70Zuidelijke Oceaan, Antarctica 72

Je denkt misschien dat de aarde al helemaa

l

verkend is, maar grote delen zijn voor ons onbe-

kend gebied. In de diepzee leven honderdduizenden

diersoorten, waarvan we de meeste nog niet kennen.

De Golfstroom is e

en krach

tige,

snell

e

en warme stroming d

ie van

uit de

Gol

f van

Mexico naar de Noordelij

ke IJs

zee s

troom

t.

AFRIKA

Duizenden onderstromen

houden het oceaanwater in beweging. Samen

vormen ze vijf enorme cirkels, de zeestromen.

ZUID-

AMERIKA

NOORD-

AMERIKA

Grote of

Stille O

ceaan Atlan

tische

Oc

eaan

3

Overal op aarde vind je rivieren, grote en kleine, met zijarmen die reiken tot alle eindhoeken van de wereld. Door hun rustig meanderen-de of net krachtig kervende stroom in het landschap bepalen ze de wereld om ons heen. Rivieren zijn wegen voor ontdekkingsreizigers en hindernissen voor legers. We hebben ze nodig als bronnen van drinkwater, om te vissen en onze gewassen te bevloeien. Door de zwaartekracht stromen rivieren altijd naar beneden, waar ze uitmonden in een zee, meer, moeras of andere rivier. We gebruiken de kracht van het stromende water om machines aan te drijven en energie op te wekken. We willen de rivieren onderzoeken en begrijpen. Volgens de Griekse historicus Herodotus was Egypte ‘het geschenk van de Nijl’. Datzelfde kun je ook zeggen over Mesopotamië en de Tigris en de Eufraat, China en de Gele Rivier en vele andere culturen van vroeger en nu. Laten we een reis maken langs zeeën, meren en rivieren.

RIVIEREN

Mexico naar de Noordelij

ke IJs

zee s

troom

t.

AFRIKAEvenaar

Kreeftskeerkring

Steenbokskeerkring

Zuidpoolcirkel

Noordpoolcirkel

Die be

weging w

ordt ee

n getijde genoemd en wordt veroorzaakt door de

zwaa

rtekra

cht van de m

aan. De zon heeft ook invloed op de getijden.

Wan

neer

de aarde, d

e maan en de zon op een lijn staan, ontstaat

Twee

maa

l per

dag stijgt

het water van de oceanen om daarna weer te zakken.

sprin

gti

j. Wanneer

de zon en de maan in een rechte hoek

ten op

zichte va

n elkaar staan, is het doodtij.

Vloed Eb V

loed

E

b

Oceanen zijn groter en dieper dan

zeeën. Een zee is een watermassa op een

continentaal plat. Vanaf de plek waar het

continent eindigt, spreken we van een oceaan.

EUROPA

AZIË

De 5 oceanen

Er zijn vijf

oceanen, die allemaal met elkaar verbonden zijn.

Ze vormen samen een gigantische massa zout water,

die 71 % van het aardoppervlak bedekt.

Grote of

Noordelijke IJszee of Arctische Oceaan

Zuidelijke Oceaan of Antarctische Oceaan

Stille Oceaan

OCEANIË

Atlan

tische

Oc

eaan

Indische

Oceaan

4

Theems

RijnSchelde

Taag

Tibe

rLoire

Noorse Zee

Het Kanaal

Noordzee

Golf van Biskaje

Kat egat

Ierse

Zee

Keltische Zee

Skagerrak

Oostz

ee of

Balti

sche Z

eeBo

tnisch

e Golf

Atlanti

sche O

ceaan

Middellandse Zee

Ligurisc

he Zee

Tyrreense Zee

Adriatische Zee

Ionische Zee

Po

Seine

Elbe

tege

n de

pijn

en m

eteen kree

g hij alle kennis van de wereld.ba

kken

van

de Z

alm de

r Wijsh

eid. Hij stak de duim in zijn mond

De

myt

hisc

he ja

ger F

ionn m

ac Cumhaill ve

rbrandde zijn duim tijdens het

Spanje

Portu

gal

MaasBelgië

Frankrijk

Konink

rijk

Veren

igd

Ierlan

d

Zwitserland

Duitsland

Polen

TsjechiëSlowakije

HongarijeOostenrijk

Slovenië

Italië

Sicilië

Sard

inië

Corsi

ca

KroatiëBo

snië

en

Herz

egov

ina Servië en

Montenegro

Alba

nië

Rusland

Litouwen

Finl

and

Zweden

Noor

wegen

Nederland

Dene

marke

n

IJslandD

e bl

auwe

vin

vis is

het

gro

otst

e di

er d

at o

oit

op a

arde

hee

ft ge

leef

d. H

ij ka

n 27

m

lang

wor

den

en z

ijn to

ng k

an z

ovee

l

wege

n al

s een

olif

ant.

som

s wel

tien

miljo

en vi

ssen.

harin

g gev

ist. I

n ee

n sch

ool h

aring

en zw

emmen

In h

et n

oord

en va

n Eu

ropa

word

t al ee

uwen op

Straat van Gibraltar

5

Dnjepr

Wolga

Donau

Oostz

ee of

Balti

sche Z

eeBo

tnisch

e Golf

Adriatische Zee

Ionische Zee

Egeïsche Zee

Zwarte Zee

Barentszzee

Kaspische Zee

E U ROPA

Polen

TsjechiëSlowakije Oekraïne

RoemeniëHongarije

Oostenrijk

Slovenië

Kroatië

Bosn

ië en

He

rzeg

ovin

a

Griekenland

Bulgarije

Servië en

Montenegro

Mac

edon

ië

Alba

nië

Turki

je

Rusland

Litouwen

Letland

Estland

Finl

and

Zweden

Noor

wegen

Rusland

Georgië

Moldavië

Kreta

Cyprus

6

de Cotswolds. Bij de bron werd een

De Theems ontspringt in de heuvels van

Theems noemden ze ‘Old Father Thames’.

leefden in de rivie

ren. De riviergod van de

Vroeger ge

loofden mensen dat er goden

In Marlow leven zeldzame

De i

jsvog

el is

ee

n pisci

voor, dat betekent dat

hij v

is ee

t. Daa

rom woont hij het liefst in

veel

voo

rwer

pen

uit he

t neolithicum.

Arc

heol

ogen

vond

en in

de Theems

Theems

VERENIGD KONINKRIJK

de politicus John Burns ‘vloeibare geschiedenis’ genoemd.

belangrijke rol in de geschiedenis. Zij werd daarom door

Door haar strategische ligging speelde de Theems een

gesticht en is dus al bijna duizend jaar oud.

prestigieuze universiteit. Die werd rond 1096

De stad Oxford is wereldbekend om haar oude,

wat ‘

donk

er’ b

ete

kent.

het K

eltisc

he ‘T

am

esas’,

De

naam

‘The

ems’

komt va

n

Cherw

ell

de b

uurt

van str

omend water.

grote steen geplaatst.

zwarte zwanen.

haar Isis, anderen Theems.

namen, sommigen noem

den

De rivier had vroeger twee

‘The Boat Race’ is een traditionele

roeiwedstrijd tussen de universiteiten van

Oxford en van Cambridge. De race werd

in 1829 voor het eerst gehouden.

7

Tussen 1825 en 1843 werd de Thames Tunnel gegraven. Het is de eerste tunnel ter wereld onder een drukke rivier. De tunnel is 396 m lang en was oorspronkelijk voor koetsen bedoeld. Nu is het ze

dat s

tuk ook wel ‘Tideway’.

hevig

aa

n geti

jden. Daarom noemen

Na de T

ed

dingto

n-sluis is

de Theems onder-

Isle of Sheppey

London Bridge

veel

voo

rwer

pen

uit he

t neolithicum.

Arc

heol

ogen

vond

en in

de Theems

Foulness

Two Tree Island

VERENIGD KONINKRIJKrivie

r en kunnen in geval van nood omhoog gedraaid worden.

uitzonderlijk hoogtij. De poorten liggen op de bodem van de

De Thames Barrier is een waterkering die Londen beschermt tegen

jaarmarkten op de bevroren Theems.

ijstijd, werden Frost Fairs gehouden. Dat waren

Tussen de 17de en de 19de eeuw, tijdens de kleine

Londinium. Later werd dit de hoofdstad Londen.

delijke oever van de Theems bouwden ze hun hoofdkwartier,

In het jaar 43 vielen de Romeinen Britannia binnen. Op de noor-

in the

Willo

ws’ (De wind in de wilgen), het in 1908

gep

ublice

erde kinderboek van de Engelse schrijver

Kenneth Grahame.De T

heem

s dien

de als idyllisc

he achtergrond voor ‘The Wind

In Greenwich ligt de nulmeridiaa

n, he

t

nulpunt om een lengtepositie op de a

arde t

e kun

nen

bepalen. Ook de standaardtijd vo

or de h

ele w

ereld,

Greenwich MeanTime, afgekort tot G

MT, is hi

er be

paald

.

De Theems ontspringt in de heuvels van de Cotswolds. Vanaf daar kronkelt de rivier zich een weg naar beneden, waarna ze in de universi-teitsstad Oxford samenvloeit met de Cherwell. De Theems stroomt verder langs Henley, waar de jaarlijkse roeiwedstrijd wordt gehouden, langs de koninklijke residentie in Windsor Castle, de universiteitsstad Eton en ten slotte vloeit de rivier dwars door Londen naar de Noord-zee. Van bron tot zee legt het water 338 kilometer af. Vanaf de Teddington-sluis wordt de Theems een getijrivier met eb en vloed en een wisselende stroomsnelheid en richting. In Londen kan de waterhoogte tijdens springtij wel 7 meter stijgen. De Theems is een van de bekend-ste rivieren ter wereld en de belangrijkste waterweg van Engeland.

‘The Boat Race’ is een traditionele

roeiwedstrijd tussen de universiteiten van

Oxford en van Cambridge. De race werd

in 1829 voor het eerst gehouden.

Schepen konden midden in de stad aanmeren en handeldrijven. De

laatst

e eeuwen verhuisde de haven steeds verder naar de mon-

ding v

an de rivier, waar de goederen met vrachtwagens of Al va

naf de Romeinse tijd was de haven van Londen erg belangrijk.

treinen naar het binnenland worden vervoerd.

een onderdeel van de ‘Underground’, de metro van Londen.

GMT is in 1972 vervangen door UTC of ge

coördine

erde w

ereldt

ijd.

de Engelse vrije natuur.

sinds 1947 opnieuw voor in

ven in Engeland, maar komt

De kluut was rond 1840 uitgestor-

8

ElbeEl

bebe

ver

DUITSLAND

burchten te regelen. om

het waterniveau in hun

Ze bouwen dammen en kanalen

Bevers w

onen in de buurt van water.

vleugelspanwijdte tot 2,45 m

De Europese zeearend is met e

en

de grootste roofvogel van Europa.

De Maagdenburger halve bollen worden tegen elkaar gehouden en va-

cuüm gezogen. De buitenluchtdruk drukt zo hard op de koperen bollen

dat ze niet meer uit elkaar kunnen. Tijdens een proef in 1654 door Otto

von Guericke, een wetenschapper en de toenmalige burgemeester van het

bouw van zijn vooroorlogse barokke karakter

nadat het volledig verwoest werd door de

geallieerde bombardementen in 1945.

Noordzee

De Elbe was de oostelijke grens van het rijk van Karel de G

rot

e

(742 -814).

Kanaalbrug Maagdenburg

brak water ontstaat.

vermengd worden zodat er

monding waar zoet en zout water

Een estuarium is een brede rivier-

De Hanze was een handelsverbond van steden tijdens de middeleeuwen.

Duitse steden zoals Lübeck en Hamburg begonnen samen te werken.

Later breidde het verbond zich uit naar andere Europese steden.

‘De Grote Arend’, het 16de-eeuwse oorlogsschip in dienst van de sta

d Lübeck, was met zijn lengte van bijna 80 m het grootste schip van zijn

tijd.

Het werd gebruikt om de handel van de Hanze te beschermen.

log ontmoetten bij de stad Torgau.

elkaar tijdens de Tweede Wereldoor-

dag dat de Amerikaanse en Sovjettroepen

25 april 1945 was ‘Elbe Day’, de

van de kerk in Wittenberg gespijkerd hebben. Hij klaagde daarmee de

wantoestanden in de Katholieke Kerk aan. Zo begon de Refor-

matie. Luthers doel was om de Rooms-Katholieke Kerk te

Maarten Luther zou in de vroege 16de eeuw zijn 95 stellingen op de poort

hervormen, maar dat lukte niet goed. In plaats daarvan

ontstond een nieuwe grote stroming binnen het

Havel

Saale

christendom: het protestantisme.

Duitse Maagdenburg, kregen zestien paarden de halve bollen niet uit elkaar. De proef toont aan hoe sterk de luchtdruk is.

9

in Tsjechië, waar volgens de legenden de De Elbe ontspringt in het Reuzengebergte

reus Rübezahl al eeuwen heerst.

Pancava-waterv

al

De Elbe ontspringt in het Reuzengebergte in Tsjechië nabij de grens met Polen. Vervolgens stroomt ze door het Ertsgebergte naar Saksen en over de Noord-Duitse Laagvlakte. In Hamburg mondt ze uit in de Noordzee, via een brede waaiervormige monding of estuarium. De totale lengte van de Elbe is 1165 kilo-meter, waarvan er ruwweg een derde door de Tsjechische Republiek stroomt en twee derde door Duits-land. De belangrijkste zijrivieren zijn de Moldau, die door de stad Praag loopt, de Saale en de Havel. De Elbe was in de loop van haar geschiedenis een belangrijke Europese natuurlijk grens. Zo gaf ze de oostelijke grens aan van het rijk van Karel de Grote en was ze na de Tweede Wereldoorlog een deel van de scheiding tussen Oost- en West-Duitsland.

TSJECHIË

POLEN

klei

van

de o

ever

s van

de

een

men

sach

tig w

ezen

, uit

de

de P

raag

se ra

bbi L

öw ee

n go

lem,

Volg

ens e

en jo

ods v

erha

al k

need

de

Dresden is nog steeds bezig aan de herop-

bouw van zijn vooroorlogse barokke karakter

nadat het volledig verwoest werd door de

geallieerde bombardementen in 1945.

log ontmoetten bij de stad Torgau.

elkaar tijdens de Tweede Wereldoor-

dag dat de Amerikaanse en Sovjettroepen

25 april 1945 was ‘Elbe Day’, de

van de kerk in Wittenberg gespijkerd hebben. Hij klaagde daarmee de

Maarten Luther zou in de vroege 16de eeuw zijn 95 stellingen op de poort

Berli

jn

Havel

v

Mol

dau.